De precieze bouwdatum van deze molen blijft onduidelijk, maar archeologische vondsten dateren aardewerkscherven rond 1200-1250, wat aangeeft dat de molen in die tijd al moet hebben gestaan. In 1680 werd de molen volledig verwoest door brand, maar binnen een jaar was deze weer operationeel. Vanaf 1950 onderging de molen een transformatie tot een industriële faciliteit, waar het diende voor diverse doeleinden zoals het vervaardigen van sigarenkistjes en het persen van oliezaden.
De watermolen werd opgesplitst, waarbij de linkerzijde als korenmolen en de rechterzijde als oliemolen fungeerde. Door gescheiden sluizen konden beide molens gelijktijdig werken, waardoor het de enige watermolen in Zuid-Nederland is met deze capaciteit.
In 1975 ontstond het idee om de verwaarloosde molen te restaureren, met een schilderij van Vincent van Gogh als inspiratiebron. Na voltooiing van de reconstructie in 2003 werd de molen officieel heropend op 24 augustus van dat jaar.
Vincent van Gogh schilderde de molen in 1884 tijdens zijn verblijf bij zijn ouders in Nuenen. Het schilderij is sinds 2017 te bewonderen in het Noord Brabants Museum in Den Bosch. De molen is regelmatig geopend op zaterdagochtend, waar vrijwillige molenaars het ambacht demonstreren en educatieve rondleidingen worden verzorgd. De Collse Watermolen is een van de weinige werkende watergedreven oliemolens in Noord-Brabant.
Vincent werkte in mei 1884 aan diverse schilderijen van molens, waaronder de Collse watermolen. Hij beschreef de molen als “een dito geval als de twee andere watermolens die we zamen bezochten”, mogelijk verwijzend naar de Opwettense watermolen in Nuenen en de Hooijdonkse molen in Nederwetten. Dit schilderij is opvallend vanwege zijn kleurrijkheid, vooral door het rode dak van de watermolen.
Ontdek deze molen tijdens de E-Fatbike tour ín de voetsporen van Vincent van Gogh’.
